Biegunka może wynikać z różnych przyczyn m.in. chorób zapalnych jelit, infekcji lub przyjmowanych leków. Czy wiesz, co zrobić, gdy pojawi się biegunka?
Biegunka co to jest?
Biegunka to oddawanie luźnych lub wodnistych stolców, zwykle co najmniej trzy razy na dobę. Ze względu na czas jej trwania możemy ją podzielić na biegunkę:
- ostrą – trwającą do 14 dni,
- trwałą – trwa między 14 a 30 dni,
- przewlekłą – doświadcza się jej dłużej niż 30 dni.[[1]]
Jakie mogą być przyczyny biegunki?
Biegunka może mieć różne przyczyny, na przykład:
- zakażenie bakteriami, wirusami lub pasożytami,
- przyjmowanie niektórych leków np. antybiotyków,
- rozwój infekcji pozajelitowych np. zapalenie pęcherza moczowego,
- nietolerancje pokarmowe np. nietolerancja laktozy.
Powodem biegunki może być również obecność chorób jelit np. zespół jelita drażliwego, zespół złego wchłaniania.[1,[2],[3]]
Poniżej omówiono kilka z możliwych przyczyn biegunek.
Biegunka infekcyjna
Częstą przyczyną ostrej biegunki są infekcje żołądka i jelit bakteriami, wirusami czy pasożytami. Zakażenia mogą się pojawić np. w wyniku spożycia niepasteryzowanego nabiału, surowego i niedogotowanego mięsa lub nieumytych warzyw i owoców. Patogeny obecne w przewodzie pokarmowym powodują zaburzenie pracy jelit i wydzielanie większej ilości wody i elektrolitów wraz z kałem.[1,2,[4]]
Biegunka po antybiotyku
Przyjmowanie niektórych rodzajów antybiotyków może prowadzić do zaburzeń w składzie flory bakteryjnej w jelitach, a w konsekwencji do biegunki. Stąd, aby zminimalizować ryzyko rozwoju biegunki poantybiotykowej, w trakcie trwania terapii należy przyjmować probiotyk, czyli wyselekcjonowane szczepy dobroczynnych bakterii.[2]
Biegunka podróżnych
Biegunka podróżnych może pojawić się w trakcie podróży do regionów, gdzie warunki sanitarne i higieniczne są słabe, a dostęp do wody pitnej ograniczony. Ryzyko zakażenia się patogenami obecnymi np. w nieprzegotowanej wodzie lub w niepoddanej termicznej obróbce żywności jest znacznie większe w takich miejscach.[[5]]
Biegunka a stres
Stres może nasilać objawy występujące np. w zespole jelita drażliwego (IBS). Pacjenci cierpiący na IBS doświadczają bólu brzucha oraz przewlekłych biegunek lub zaparć. Mając długotrwałą biegunkę, należy udać się do lekarza w celu diagnozy.[3]
Nietolerancje pokarmowe
Jedną z przyczyn biegunki może być również nietolerancja pokarmowa np. laktozy. Czasem nietolerancje rozwijają się wraz z wiekiem, a niekiedy obecne są już u noworodków. Nietolerancja laktozy to jedna z najczęstszych przyczyn biegunki u noworodków i niemowląt. Warto dodać, że u noworodków biegunkę może wywołać również infekcja czy anatomiczne nieprawidłowości w budowie jelit. Biegunki u tak małych dzieci nie należy lekceważyć – jeśli się pojawi, trzeba wybrać się z dzieckiem do lekarza.[[6]]
Kiedy z biegunką udać się do lekarza?
Biegunkę zwykle można leczyć samemu w domu, stosując leki polecone przez farmaceutę w aptece. Jeśli jednak biegunka trwa dłużej niż 7 dni, udaj się do lekarza w celu diagnozy. Nie zwlekaj z wizytą również wtedy, gdy:
- biegunka dotyczy noworodka lub niemowlęcia,
- zauważasz oznaki odwodnienia u siebie lub dziecka (np. rzadsze oddawanie moczu),
- w kale pojawia się krew,
- biegunce towarzyszy silny ból brzucha.[[7]]
Leczenie biegunki
Leczenie biegunki będzie się różniło zależnie od przyczyny jej powstania, wieku chorego oraz obecnych dodatkowych objawów. Ważnym elementem w terapii biegunki pozostaje odpowiednie nawadnianie oraz lekkostrawna dieta.
Nawodnienie a biegunka
Poważnym zagrożeniem związanym z biegunką jest odwodnienie. Wraz z kałem tracone są elektrolity oraz woda. Aby zapobiec odwodnieniu, należy uzupełniać płyny. Najlepiej do tego celu nadają się roztwory elektrolitów. Należy podać od 50 do 100 ml roztworu elektrolitów na kilogram masy ciała przez 4 godziny oraz dodatkową porcję roztworu (10 ml/kg masy ciała) po każdym luźnym stolcu. Płyny podaje się powoli, aby nie podrażniać układu pokarmowego.[1,[8],[9]]
Dieta w przebiegu biegunki
Doświadczając biegunki, warto wykluczyć na czas jej trwania z diety produkty mleczne (z wyjątkiem jogurtu) oraz tłuste potrawy. Mogą one podrażniać jelita. Wskazane natomiast jest spożywanie m.in.:
- ziemniaków,
- gotowanego ryżu,
- słonych krakersów,
- bananów,
- gotowanych warzyw.[1]
Leki stosowane w przypadku biegunki
Doświadczając łagodnej biegunki, można skorzystać z pomocy farmaceuty w aptece, który doradzi odpowiedni preparat do stosowania bez recepty. Popularnym lekiem przeciwbiegunkowym jest węgiel aktywowany, jednak lepszym wyborem w przypadku biegunki będą leki takie jak:
- Loperamid – hamuje on czynność jelit, co zmniejsza objawy biegunki. Może być stosowany u dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia.
- Diosmektyd – wiąże cząsteczki patogenów w jelitach i skraca czas trwania biegunki. Można go podawać dzieciom od 2 roku życia i dorosłym.
- Racekadotryl – zmniejsza nadmierne wydzielanie wody oraz elektrolitów z jelit, co powoduje działanie przeciwbiegunkowe. Można go stosować u dzieci od 3. miesiąca życia na receptę i u dorosłych bez recepty.
Jeżeli leki bez recepty nie pomagają, należy udać się do lekarza, który może zaproponować inny rodzaj terapii.[[10],[11],[12],[13],[14]]
Probiotyki stosowane przy biegunkach
Niektóre z probiotyków są przydatne w zapobieganiu oraz łagodzeniu przebiegu biegunki. Szczególnie ważne są w przypadku zapobiegania biegunki poantybiotykowej. Wspomagają one także terapie chorób układu pokarmowego np. zespołu jelita drażliwego. O to, jaki probiotyk najlepiej wybrać, zapytaj lekarza lub farmaceutę.[[15],[16]]
Wykaz źródeł
[1] LaRocque R, Harris JB: Approach to the adult with acute diarrhea in resource-abundant settings. UpToDate 2023 [dostęp 31.05.2024]
[2] Levy J: Diagnostic approach to diarrhea in children in resource-abundant settings. UpToDate 2022 [dostęp 31.05.2024]
[3] Bonis PAL, Lamont T: Approach to the adult with chronic diarrhea in resource-abundant settings. UpToDate 2024 [dostęp 31.05.2024]
[4] Thiagarajah JR, Martin MG: Pathogenesis of acute diarrhea in children. UpToDate 2023 [dostęp 03.06.2024]
[5] LaRocque R, Harris JB: Travelers’ diarrhea: Epidemiology, microbiology, clinical manifestations, and diagnosis. UpToDate 2024 [dostęp 03.06.2024]
[6] Thiagarajah JR, Martin G: Approach to chronic diarrhea in neonates and young infants (<6 months). UpToDate 2022 [dostęp 03.2024]
[7] NHS: Diarrhoea and vomiting. 2023 [dostęp 03.06.2024]
[8] WHO: Diarrhoeal disease. 2024 [dostęp 03.06.2024]
[9] Freedman S: Oral rehydration therapy. UpToDate 2023 [dostęp 06.06.2024]
[10] ChPL: Recedryl, 10 mg, granulat do sporządzania zawiesiny doustnej. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 26046
[11] ChPL: SMECTA, 3g, proszek do sporządzanai zawiesiny doustnej. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: R/0538
[12] ChPL: LAREMID, 2 mg, tabletki. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 11030
[13] ChPL: Carbo medicinalis MF, 250 mg, tabletki. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 15785
[14] Wsielica-Berger J: Ostra biegunka. Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1: 14–22
[15] World Gastroenterology Organisation Global Guidlines: Probiotics and prebiotics. 2023
[16] Guarino et al.: European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Paediatric Infectious Diseases Evidence-Based Guidelines for the Management of Acute Gastroenteritis in Children in Europe: Executive Summary. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 46: 619-621.