Uporczywe swędzenie, suchość i zaczerwienie skóry – te objawy są charakterystyczne dla atopowego zapalenia skóry (AZS). Czy wiesz, jak sobie z nimi skutecznie radzić? Kto jest najbardziej narażony na rozwój AZS?
Przyczyny atopowego zapalenia skóry
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła lub przewlekle nawracająca choroba zapalna. Należy do najczęstszych skórnych chorób alergicznych, dotyka ok. 20% dzieci i ok. 2,1-4,9% dorosłych. Choroba ta jest wieloczynnikowa, w jej rozwoju rolę odgrywają zarówno przyczyny genetyczne, immunologiczne, jak i środowiskowe.[[1]]
Wśród czynników genetycznych zwiększających ryzyko zachorowania można wymienić geny podatności na AZS. Mutacje w niektórych genach mogą zaburzać prawidłowy rozwój bariery naskórkowej i w efekcie powodować prawie połowę przypadków tej choroby. Na podkreślenie zasługuje także historia rodzinna – jeśli w rodzinie występuje wyprysk, astma lub alergiczny katar, zwiększa to ryzyko rozwoju AZS.
Nie bez znaczenia pozostają także czynniki środowiskowe takie jak:
- klimat, pogoda i wilgotność powietrza – suche powietrze może zaostrzać objawy choroby,
- mieszkanie na wsi lub w mieście – mieszkając na wsi ryzyko AZS jest mniejsze; wiąże się to m.in. z większym zanieczyszczeniem miast,
- posiadanie zwierząt – ich obecność we wczesnym życiu dzieci zmniejsza ryzyko rozwoju AZS,
- zanieczyszczenie powietrza,
- kontakt od najmłodszych lat z mikroorganizmami nie wywołującymi chorób,
- twardość wody – im wyższa, tym może powodować większe ryzyko.[[2]]
Czy atopowe zapalenie skóry jest zaraźliwe?
Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną. Nie można się nią zarazić od innej osoby. Należy jednak pamiętać, że ryzyko rozwoju AZS wzrasta 2-3 krotnie, gdy jedno z rodziców choruje oraz nawet 5-krotnie, jeśli oboje rodziców ma atopowe zapalenie skóry.[2]
Jak wygląda atopowe zapalenie skóry?
Głównymi objawami atopowego zapalenia skóry są suchość i silny świąd. Nasilenie zmian bywa różne – u niektórych pojawiają się tylko małe plamy suchej skóry, a u innych stan zapalny obejmuje całe ciało. Jasna skóra może stać się zaczerwieniona, natomiast ciemniejsza czasem przybiera kolor brązowy, fioletowy lub szary.
Osoby zmagające się z AZS zwykle mają okresy, gdy objawy są mało zauważalne oraz okresy zaostrzenia choroby. Spontaniczne pogorszenia często są wynikiem czynników zaostrzających, które zależnie od osoby obejmują np.:
- mydło i detergenty,
- przegrzanie,
- szorstką odzież,
- stres,
- infekcje skóry,
- łupież zwierzęcy (sierść, ślina),
- roztocza kurzu domowego,
- niektóre pokarmy np. mleko krowie– głównie u niemowląt i małych dzieci,
- pyłki.
W ponad 60% przypadków występuje podwyższone ryzyko rozwoju objawów alergicznych ze strony innych narządów. Mogą rozwinąć się alergia pokarmowa, alergiczny nieżyt nosa lub astma oskrzelowa.[2,[3],[4]]
Atopowe zapalenie skóry – leczenie
Celem leczenia AZS jest zmniejszenie objawów świądu i zapalenia skóry oraz zapobieganie pogorszeniom. Istotną kwestią jest odpowiednia profilaktyka, unikanie czynników zaostrzających chorobę oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza. Wśród stosowanych terapii możemy wyróżnić:
- miejscową – leki są stosowane zewnętrznie w miejscu zmian,
- systemową – leki oddziałują na cały organizm,
- fototerapię[5,6].
Profilaktyka
Jeżeli dziecko nie ma jeszcze objawów choroby, ale jest w grupie zwiększonego ryzyka zaleca się, aby karmić je piersią co najmniej 6 miesięcy, unikać ekspozycji na dym tytoniowy i alergeny powietrzopochodne np. roztocza kurzu domowego oraz stosować emolienty.
Przy stwierdzonym AZS celem profilaktyki jest zapobieganie występowaniu i nasilaniu się objawów choroby. Obejmuje ona utrzymanie odpowiedniego nawilżenia skóry, poprzez stosowanie emolientów oraz używanie środków hipoalergicznych do prania, kąpieli czy prysznica. Odpowiednie nawilżenie skóry jest kluczowym elementem zarówno profilaktyki, jak i leczenia AZS.
Emolienty zawierają:
- substancje okluzyjne (np. wazelinę), które zmniejszają utratę wody przez naskórek,
- substancje nawilżające, które wiążą wodę (np. glicerol),
- lipidy (np. kwasy tłuszczowe) uszczelniające barierę naskórkową.
Preparaty te należy stosować 2-3 razy dziennie w ilości minimum 200 g tygodniowo u dzieci i 500 g tygodniowo u dorosłych. Najlepiej nakładać je bezpośrednio po kąpieli, gdy skóra jest dobrze nawilżona. Emolienty występują w różnych postaciach np. kremów, balsamów, spray’ów oraz zamienników mydła, a więc każdy znajdzie odpowiadający mu preparat.[[5],[6]]
Leczenie miejscowe
W przypadku uporczywego swędzenia skóry, ulgę przynieść może letnia kąpiel. Ochładza ona i nawilża skórę przed nałożeniem emolientów. W ciężkich przypadkach AZS świąd pomagają ukoić tzw. mokre opatrunki. Metoda ta polega na nakładaniu dwóch warstw opatrunków. Na skórę posmarowaną emolientem bądź odpowiednim lekiem, nakłada się zwilżony opatrunek i przykrywa się suchym.
Lekami stosowanymi w miejscowej terapii AZS są glikokortykosteroidy oraz niesteroidowe środki immunomodulujące. Aby leczenie było skuteczne i bezpieczne należy stosować się do zaleceń lekarza, który dobierze glikokortykosteroid w odpowiedniej do wieku i objawów dawce. Lekarz wytłumaczy też, jak często należy stosować preparat. Częstsze bądź rzadsze niż wskazane użytkowanie leków może być przyczyną niepowodzenia terapii i wystąpienia działań niepożądanych.[5,6]
Fototerapia
Odpowiednie dawki promieniowania UV są skuteczne w leczeniu umiarkowanego i ciężkiego atopowego zapalenia skóry u dorosłych i młodzieży. Fototerapia może być jedyną terapią, bądź być uzupełnieniem innych. Zwykle podaje się ją 2-3 razy w tygodniu w gabinecie lekarskim, albo w domu z zaleconego przez specjalistę urządzenia.[5,6]
Leczenie systemowe
U pacjentów z ciężkim atopowym zapaleniem skóry oraz przy braku skuteczności leczenia miejscowego czy fototerapii, konieczne jest zastosowanie leczenia systemowego. Wśród zalecanych leków można wymienić:
- doustne glikokortykosteroidy,
- leki immunosupresyjne, czyli takie które będę tłumić odpowiedź układu immunologicznego, tym samym zmniejszając objawy choroby,
- leki biologiczne, które wiążą się z odpowiednimi białkami w organizmie, wpływając na odpowiedź immunologiczną,
- leki przeciwhistaminowe – mogą być stosowane jako leczenie wspomagające w celu łagodzenia świądu i działania uspokajającego w przypadku zaburzeń snu spowodowanym uporczywym swędzeniem.
Niektóre leki biologiczne oraz immunosupresyjne są dostępne w programach lekowych, co jest znacznym ułatwieniem dla pacjentów.[1,5,6]
Wykaz źródeł
[1] Rekomendacja nr 48/2022 z dnia 27 maja 2022r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie oceny leku Oluminat w ramach programu lekowego „Leczenie chorych z ciężką i umiarkowaną postacią atopowego zapalenia skóry” (ICD-10: L20)
[2] Weston WL., Howe W.: Atopic dermatitis (eczema): Pathogenesis, clinical manifestations, and diagnosis 2022 [dostęp 06.09.2022]
[3] NHS: Overview Atopic eczema. 2019 [dostęp 06.09.2022]
[4] Nowicki RJ. et al.: Leki biologiczne w terapii atopowego zapalenia skóry – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny rodzinnej, Przeg Dermatol 2020, 107, 409-423
[5] Nowicki RJ. et al.: Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne PTD, PTA, PTP otaz PTMR. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia. Przegl Dermatol 2019, 106, 354-371.
[6] Howe W.: Treatment od atopic dermatitis (eczema). UpToDate. 2022 [dostęp 06.09.2022]
